O ile męskim postaciom z nordyckiego panteonu poświęca się dużo uwagi, to o Freyi nie mówi się za dużo (większość z nas ma nawet wątpliwości, jak pisać jej imię, więc od razu wyjaśniamy, że zarówno Freya, jak i Freyia czy Freyja jest poprawna :). Poniżej garść nieoczywistych faktów o tej tajemniczej bogini.
W ostatnim artykule wyjaśniliśmy, że angielski thursday i szwedzki thorsdag to „dzień Thora”. Podobnie jest z niemieckim freitag czy szwedzkim fridag, które odnoszą się bezpośrednio do dnia bogini Freyi. Wiemy więc, że gdyby ktoś chciał ją czcić, to właśnie w piątek. W języku staronordyckim Freyja oznaczała po prostu „pani”.. Co jeszcze wiadomo o tej bogini?
Jak wyglądała bogini Freyja?
- Księżniczka Leja w Gwiezdnych Wojnach nosi fryzurę z charakterystycznych zawiniętych koczków...takie same mogła nosić bogini Freyja! Tak przynajmniej została przedstawiona na wisiorku z Tissø, który można oglądać w Muzeum Narodowym Norwegii.
- W tym samym muzeum znaleźć można inny amulet, na którym Freyja jest przedstawiona z triquetrą.
- Ta z Østfyns Museum pozwala wyobrazić sobie jej strój: długa suknia z pasem i ozdobnym kołnierzem, być może ze zbroją na ramionach i przynoszącym szczęście węzłem z przodu.
- Z kolei na znalezionym w Szwecji amulecie, który można podziwiać w Muzeum Historycznym w Sztokholmie, kobieta przedstawiona jest z olbrzymim naszyjnikiem. Badacze spekulują, że to może być Freyja i jej Brísingamen.
„Według mitu stworzyły go cztery krasnoludy. Freyja, bogini płodności, nie mogła się mu oprzeć. Ofiarowała im za naszyjnik złoto i srebro, ale krasnoludy nie zgodziły się, chyba, że z każdym z nich spędzi noc, na co w końcu przystała. „
wyjaśnia w katalogu Muzeum Narodowego w Sztokholmie Carl-Johan Olsson, kurator. Opisuje obraz z 1946 roku, na którym syn Odyna, Heimdall, zwraca skradziony przez Lokiego naszyjnik Freyi.
Link do obrazu - https://artsandculture.google.com/asset/heimdall-returns-brisingamen-to-freyja/VwHgmYY3np1SWQ?hl=en
Muzeum Historyczne Sztokholmu podaje jeszcze jedną ciekawą informację o Freyi: podobno jeździła zaprzęgiem ciągniętym przez dwa... koty.
Skąd wiadomo o Freyi?
Poza wymienionymi powyżej odkryciami archeologicznymi, o Freyi wiemy z islandzkiego poematu Edda Starsza, datowanego według różnych źródeł na IX – XII w. Już z tego źródła wynika, że:
- była potężna: po śmierci połowa wojowników trafiała do Odyna, a połowa do siedziby bogini Freyi.
- Posiadała pelerynę z sokolich piór.
Miała też dzika o imieniu Hildisvíni.
Wymieniają ją też liczne średniowieczne sagi.
Kult Freyi – czy coś się zachowało?
Tradycyjnie w przypadku bóstw „dawnej wiary” można zapytać, czy ktokolwiek jeszcze dziś czci Freyię, a jeśli tak, to czy wiara zachowała się nieprzerwanie od czasów skandynawskich sag, czy została odtworzona? Podobnie jak w przypadku Peruna, możemy mówić dziś już tylko o dawnych echach wierzeń zaginionych w mrokach przeszłości:
- Jeszcze w XIX wieku zachowała się w głuchych kątach Szwecji tradycja ustna dotycząca bogini Freyi. Pisarz Johan Alfred Göth relacjonuje w swojej książce, jak wieśniacy w 1880 roku mówili mu, że Freya odpowiada za pioruny i nie należy się jej bać, bo jest dobra.
- Szwedzki folklorysta Ebbe Schön wspomina, że w ubiegłych wiekach w Värend wierzono, że Freya strząsa w wigilijną noc jabłka z drzew, co miało zapewniać dobrobyt. Pozostawiano więc na jabłoniach niektóre owoce na zimę.
- Rosnąca na łąkach i w rowach krzyżownica zwyczajna dawniej w Szwecji zwana była „włosami Freyi”. Takich roślin było więcej, a wszystkie w kolejnych wiekach zyskały nazwy powiązane z Matką Boską. Również biedronka była kiedyś nazywana po norwesku Freyjuhœna, czyli... „kura Freyi”, a nazwa później została zmieniona na Marihøne, czyli kurę Maryi (i co bardzo ciekawe, ludowa nazwa biedronki w Polsce to z kolei „boża krówka”...).
Świątynie Freyi dziś?
Praktykujący dziś nordycką wiarę próbują przywracać dawne wierzenia, choć nie ma jeszcze świątyni bogini Freyi. Natomiast w Norwegii i Szwecji zachowało się kilkadziesiąt miejsc, które w podobny sposób jak kamienie czy wzgórza Trygława rozsiane po słowiańszczyźnie, odnoszą się do bogini Freyi (np. Frøihov czy Frövi), Może warto się tam wybrać podczas zwiedzania Skandynawii?